Ả rập saudi là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan
Vương quốc Ả Rập Saudi là quốc gia lớn nhất trên bán đảo Ả Rập, thành lập năm 1932 dưới triều đại Al Saud, diện tích 2,15 triệu km²; dân số 35 triệu. Quốc gia này thực hiện chế độ quân chủ chuyên chế theo luật Sharia, nền kinh tế chủ yếu dựa vào dầu mỏ và triển khai Vision 2030 để đa dạng hóa kinh tế và hiện đại hóa xã hội.
Giới thiệu
Vương quốc Ả Rập Saudi (Kingdom of Saudi Arabia) là quốc gia lớn nhất trên bán đảo Ả Rập, được thành lập ngày 23 tháng 9 năm 1932 dưới thời Quốc vương Abdulaziz Ibn Saud. Quốc gia này có diện tích khoảng 2,15 triệu km², trải dài từ Vịnh Ba Tư về phía đông đến Biển Đỏ về phía tây, chiếm gần 80% diện tích bán đảo. Dân số Ả Rập Saudi hiện ước tính khoảng 35 triệu người, trong đó khoảng 30% là lao động nước ngoài đến từ châu Á, châu Phi và các nước vùng Vịnh, tạo nên đa dạng dân tộc và văn hóa.
Tiếng Ả Rập là ngôn ngữ chính thức và được sử dụng trong mọi hoạt động hành chính, giáo dục và truyền thông. Tôn giáo chính thức là Hồi giáo theo phái Sunni, với hai thành phố linh thiêng Mecca và Medina thu hút hàng triệu tín đồ Hồi giáo hành hương hằng năm. Hệ thống luật pháp dựa trên Sharia (luật Hồi giáo), chi phối mọi khía cạnh từ hình sự đến dân sự.
Vương quốc Ả Rập Saudi là thành viên sáng lập của nhiều tổ chức quốc tế: OPEC, Liên Hợp Quốc, Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) và Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC). Với trữ lượng dầu mỏ lớn nhất thế giới và vai trò chủ chốt trong ngành năng lượng, Ả Rập Saudi giữ vị thế chiến lược về kinh tế và an ninh toàn cầu (CIA World Factbook).
Địa lý và khí hậu
Địa hình Ả Rập Saudi chủ yếu là sa mạc cát và đá, chiếm phần lớn ở phía trung và nam. Rub’ al Khali (Lòng chảo trống) với diện tích hơn 650.000 km² là sa mạc cát lớn nhất thế giới, nơi địa hình ổn định nhưng nhiệt độ ban ngày có thể vượt 50 °C. Phía tây và tây bắc là dãy Hijaz và Najd với độ cao dao động 1.000–3.000 mét, tạo nên những khu vực có khí hậu ôn hòa hơn và mùa mưa ngắn.
Khí hậu sa mạc khô hạn với lượng mưa trung bình dưới 100 mm/năm, chủ yếu tập trung vào mùa đông. Nhiệt độ mùa hè rất cao, ban ngày lên tới 45–50 °C và giảm nhanh về đêm. Mùa đông tại các vùng núi có thể xuống dưới 0 °C, tạo điều kiện cho những hoạt động canh tác hạn chế.
| Khu vực | Nhiệt độ trung bình (°C) | Lượng mưa trung bình (mm/năm) |
|---|---|---|
| Riyadh (phía trung tâm) | 15–43 | 100 |
| Jeddah (ven biển Đỏ) | 22–40 | 50 |
| Abha (cao nguyên Tây Nam) | 8–28 | 300 |
Bờ biển dài trên Biển Đỏ (1.760 km) và Vịnh Ba Tư (1.000 km) đóng vai trò quan trọng trong giao thương và du lịch lặn biển. Hệ sinh thái ven biển đa dạng với các rạn san hô và khu bảo tồn hải dương, thu hút đông đảo nhà nghiên cứu và du khách (World Bank).
Lịch sử hình thành
Vào đầu thế kỷ 18, Nhà Al Saud kết hợp với phong trào cải cách tôn giáo Wahhabi, hình thành Tiểu vương quốc Najd đầu tiên. Sự hợp tác này tạo nên cơ sở lý thuyết và chính trị cho việc thống nhất bán đảo. Năm 1902, Abdulaziz Ibn Saud chiếm lại Riyadh, bắt đầu hành trình chinh phục các bộ lạc và vùng lãnh thổ lân cận.
Giai đoạn 1902–1932 diễn ra các chiến dịch quân sự và ngoại giao, dẫn đến việc thành lập Vương quốc Hijaz và Najd năm 1926 và sau đó là Vương quốc Ả Rập Saudi năm 1932. Xác định Riyadh làm thủ đô, Nhà Al Saud tập trung phát triển thể chế quân chủ, xây dựng cơ sở hành chính và pháp luật.
Năm 1938, phát hiện mỏ dầu dầu đầu tiên tại Dammam đã đánh dấu bước ngoặt kinh tế. Trữ lượng dầu mỏ đã được khai thác nhanh chóng và Ả Rập Saudi trở thành thành viên sáng lập OPEC năm 1960, nổi lên như nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới. Ngày nay, Saudi Aramco là tập đoàn dầu khí lớn nhất, đóng góp hơn 50 % GDP và >70 % doanh thu xuất khẩu của quốc gia (OPEC).
Chính phủ và chính trị
Hệ thống chính trị của Ả Rập Saudi là quân chủ chuyên chế, Quốc vương đồng thời giữ hai chức vụ Thủ tướng và Bộ trưởng Quốc phòng. Quyền lực tập trung cao độ, với Hội đồng Shura (tư vấn) gồm 150 thành viên do Vua bổ nhiệm, có vai trò tham vấn nhưng không có quyền lập pháp chính thức.
Hiến pháp không thành văn, luật pháp dựa trên Sharia và các sắc lệnh hoàng gia. Hệ thống tư pháp bao gồm tòa án Hồi giáo (Sharia courts) giải quyết mọi tranh chấp dân sự và hình sự. Việc bổ nhiệm quan tòa và công tố viên do Vua và Bộ Tư pháp quyết định, đảm bảo tính thống nhất và phù hợp với giáo lý Hồi giáo.
Chính sách Vision 2030, khởi xướng năm 2016, nhằm đa dạng hóa kinh tế, giảm phụ thuộc vào dầu mỏ và đẩy mạnh phát triển xã hội. Các chương trình trọng điểm bao gồm cải cách thị trường lao động, phát triển du lịch nội địa, điện khí tái tạo và nâng cao vai trò của tư nhân. Vision 2030 nhận được sự hỗ trợ từ các quỹ quốc gia như Public Investment Fund (PIF) để đầu tư vào các dự án đa ngành (Vision 2030).
Kinh tế
Ả Rập Saudi là nền kinh tế lớn nhất Trung Đông với GDP khoảng 833 tỷ USD năm 2023, trong đó ngành dầu khí chiếm tỷ trọng lớn. Dầu mỏ và khí đốt cung cấp gần 50 % GDP và hơn 70 % doanh thu xuất khẩu. Tập đoàn Saudi Aramco, doanh nghiệp nhà nước, là công ty dầu khí lớn nhất thế giới về trữ lượng và sản lượng (World Bank).
Chính phủ đã và đang nỗ lực đa dạng hóa nền kinh tế theo chương trình Vision 2030. Các lĩnh vực phi dầu mỏ như hóa chất, luyện kim, dịch vụ tài chính, du lịch nội địa và năng lượng tái tạo được đầu tư mạnh mẽ. Các khu công nghiệp và khu kinh tế đặc biệt như NEOM, Red Sea Project thu hút đầu tư nước ngoài và tăng cường năng lực sản xuất.
| Ngành | Tỷ trọng GDP (2023) | Xuất khẩu (%) |
|---|---|---|
| Dầu khí | 48 % | 72 % |
| Công nghiệp chế biến | 12 % | 10 % |
| Dịch vụ | 40 % | 18 % |
Ngành du lịch tôn giáo hàng năm tiếp đón hơn 10 triệu lượt hành hương đến Mecca và Medina, đóng góp đáng kể vào doanh thu dịch vụ. Song song đó, du lịch giải trí và văn hóa cũng được khuyến khích phát triển, mở cửa cho du khách quốc tế và xây dựng thương hiệu điểm đến mới.
Xã hội và văn hóa
Dân số Ả Rập Saudi khoảng 35 triệu, trong đó gần 70 % là người bản địa và 30 % là lao động nước ngoài. Tỷ lệ đô thị hóa đạt 84 %, tập trung đông tại Riyadh, Jeddah và Mecca. Giáo dục và y tế miễn phí cho công dân; tỷ lệ biết chữ vượt 95 % và tuổi thọ trung bình khoảng 76 tuổi.
Văn hóa Ả Rập Saudi mang đậm bản sắc Hồi giáo Sunni, thể hiện qua trang phục truyền thống (abaya, thobe), ẩm thực (kebab, majboos) và lễ hội tôn giáo (Hajj, Ramadan). Bên cạnh đó, âm nhạc dân gian (samri, ardah) và thơ ca Nabati vẫn được bảo tồn.
- Giáo dục: hơn 30 trường đại học công lập, trong đó King Saud University xếp hạng cao khu vực.
- Y tế: hệ thống bệnh viện, trung tâm y tế mạng lưới rộng khắp, do Bộ Y tế điều phối.
- Văn hóa: Lễ hội Janadriyah hàng năm quy tụ nghệ nhân và lễ hội di sản UNESCO tại Al-Hijr (UNESCO).
Cơ sở hạ tầng và phát triển
Hệ thống giao thông Ả Rập Saudi gồm đường bộ, đường sắt cao tốc và cảng biển hiện đại. Dự án đường sắt Haramain dài 450 km kết nối Mecca, Medina và Jeddah, vận chuyển hơn 10 triệu lượt khách mỗi năm. Mạng lưới đường cao tốc xuyên quốc gia kết nối Riyadh với các thành phố lớn và biên giới các nước láng giềng.
Sân bay quốc tế King Khalid (Riyadh) và King Abdulaziz (Jeddah) là hai trung tâm hàng không lớn, xử lý trên 50 triệu lượt khách. Các cảng Dammam và Jubail trên Vịnh Ba Tư đảm nhận phần lớn vận chuyển dầu và hàng hóa xuất nhập khẩu.
Dự án NEOM, vốn đầu tư 500 tỷ USD, sẽ là khu đô thị tương lai ứng dụng công nghệ cao và năng lượng tái tạo. Các khu đô thị mới như Qiddiya về giải trí và Red Sea về du lịch sinh thái đang được triển khai nhằm giảm tải áp lực cho Riyadh và Jeddah.
Quan hệ quốc tế
Ả Rập Saudi là thành viên sáng lập OPEC và G20, đóng vai trò quyết định trong chính sách dầu khí toàn cầu. Mối quan hệ chiến lược với Hoa Kỳ về an ninh và năng lượng được duy trì suốt nhiều thập kỷ, trong khi quan hệ thương mại với Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản ngày càng sâu rộng.
Trong khu vực, Saudi giữ vị thế hàng đầu tại Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) và tham gia tích cực vào các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc. Đầu tư vào các quỹ Sovereign Wealth Funds như PIF cũng được sử dụng như công cụ ngoại giao kinh tế, hỗ trợ các dự án đa phương.
Thách thức và triển vọng tương lai
Việc đa dạng hóa kinh tế theo Vision 2030 đang đối mặt với thách thức về nguồn nhân lực chất lượng cao, cơ sở hạ tầng mới và thay đổi văn hóa doanh nghiệp. Giảm phụ thuộc dầu mỏ đòi hỏi đẩy mạnh giáo dục STEM, khuyến khích khởi nghiệp và thu hút nhân tài quốc tế.
Ả Rập Saudi phải ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên nước hạn chế và ô nhiễm không khí tại đô thị. Các giải pháp công nghệ như xử lý nước thải, thuỷ canh, và năng lượng mặt trời đang được nghiên cứu và triển khai.
Trong tương lai, Saudi hướng đến mục tiêu trở thành trung tâm tài chính và du lịch khu vực, tận dụng vị trí chiến lược và vốn đầu tư công lớn. Việc mở rộng quyền tự do xã hội và nâng cao vai trò của phụ nữ trong lực lượng lao động cũng là yếu tố then chốt để duy trì tăng trưởng bền vững.
Tài liệu tham khảo
- CIA World Factbook. “Saudi Arabia.” Truy cập từ cia.gov
- World Bank. “Data: Saudi Arabia.” Truy cập từ worldbank.org
- OPEC. “Member Countries: Saudi Arabia.” Truy cập từ opec.org
- Vision 2030. “Overview.” Truy cập từ vision2030.gov.sa
- UNESCO. “Hegra (Madâin Sâlih).” Truy cập từ unesco.org
Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề ả rập saudi:
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 10